domenica 24 novembre 2013

Instà on the road

                                          A(I)UTO

Instà On The Road 


L instà ie bel finà da n pez y a chiche ti cëla mo de reviers cun na vëina malinconica, ti cunsiei de liejer ch’sc articul. Daldò ti jirala miec.

Uni instà union cunfruntei cun chëla che reprejentea na nfrastrutura fundamentela per nëus, che son usei a se muever, se nuzan mé plu dinrer di ciauzei: la streda.

Purtruep ne n’ie la STREDA nia zeche che n à per sé sëui, l ie zeche (coche gran pert dla nfrastrutures publiches) che n muessa spartì.
Canche te muesses spartì zeche cun zachei d’autri, ne n’iesen te n colp nia plu defin patrons de si destin.
Te posses crì ora cun cie sentiment che te sëntes ite te auto, ma danter i trueps nterogatifs di fatores on the road, ne ses mei coche te scaneres inò ora. Metonse ma na man sun l cuer. Chi ne n’à pa mo mei perdù la pazienza furnan da Pruca su o aspitan te na lingia de furmies de mitel tl trafich de Milan? Chi ne n'à pa nia almanco n iede te si vita pudù adurvé l alibi dla streda y de si “abitanc” per pudëi giustifiche n ruvé massa tert?
“La streda ie chël che i autri fej dainora”, me toma ite nsci bel spontan.
Y dantaldut d’instá, canche zeche dedite nes dij che on n tel dërt nravisa ite, de jì tla feries y paussé, sons plu sensibli a ch’i elemënc de desturb, che zënza che ti on damandà, deventa nosc cumpanies de streda.
On the road...d'instà. N valgun cunsieies per salvé mo almanco mpue de ch’l umor che ve ie mo restà y per alesiré vosc nierves trac sciche cordes de vidula.
Per capì l “nemich”, muessen dantaldut l cunëscer dant. Ve prejente tlo la tipologies tipiches de duc i tipi che pudessais ancunté chëst ann d'insta sun l tepih d’asfalt, fumënt dal ciaut.

1) Chël dala roda

Ënghe cunesciù coche homo bicyclus, al cris ora de auté l spinel al mpaziamënt dl’aria, mantenian purempò na porzion de masochism te si ana y trajan ite l smog mpaziá di autri. Ma no minëde che l ne se vendichea perchël nia dl dann che VO ti fajëis!
Chël dala roda ne n’ie mei sëul, l à n aleat: l cumpani de roda. Ntan che vo cialëis de schivé i camions che ve vën ncontra, sciche sce i
furnëssa iust tres n “senso unico”, ie chël dala roda, adum a si cumpani, bel un dlongia l auter che tol ite vosta corsia.
Te si calma ecologista, ne semea nia ti desturbé l fla de vosc auto che ti sofla bel su per l spinel y i doi s’la conta bel sarëins sciche sce i fossa pra n talk show sun coche si giat à bel inò fat pitli y tan o a bon marcià che fova si cumpëidachilometri. A chël dala roda y si cumpani ne ti toma nia ite de se spusté da na pert o mo miec, dan o do si cumpani per ve lascé passé. Dant zessel mo mpue plu a man ciancia, acioche l se ficé danter camion y roda devënte n operazion delicheda, sciche destaché l drë’ fil de na bomba te n film de azion.

2) Safari man

Chësc elemënt possen recunescer da plu details. L prim ie n bel pustom "D" sun si targa. Da chësc capëscen bel trëi cosses.
a) L ie n fulestier teutonich
b) L ne n’ie nia tlo per se lascé tò dala rëscia
c) Te si auto va bonamënter iust na ciantia di Kastelruther Spatzen
L furnea ite per la streda dla valeda, mantenian costant na media de 30 km/h. Sambën canche i auti che vën ncontra ne lascia nia do y zënza avëi la ciarità de zessé n mumënt sun ëur de streda, per ti fé n plajëi ala lingia de bruntlons do ël.
L safari man ie n egozentrist, ma l ti sa bela la vita. L se god la natura y l segondo detail che caraterisea chësc elemënt ie propi ch’l deit da mustré, che udëis for bel n vista, ntan che svacëiss frustrei contra la scipa de vosc auto, ti fajan la lumes o autri sënies de cuntat ravicinà dla terza sort. Ntan che vosc magon brujà tla sauna de vosc auto, giatëis aluzinations uditives y ve nmaginëis coche l safari man ti la conta su a si fëna, mustran a si man drëta y a si man ciancia, for sparanian cun l gas: “Guck, da droben ist die Seeeiseralm. Und da links, guck guck! Das ist der Pitschberg, den wir auch noch bezwingen werden.”
Te speres che l ti vënie coche resposta da pert de si fëna: “Alles gut und recht Harald, aber hinter uns ist schon wieder eine Karowane, so lang wie wir sie schon seit 1982 nicht mehr erlebt haben. Als wir in Ostberlin unseren Trabi abholten!”
Te speres, ma l resta na utopia.
Te posses mé te mbincé l safariman ne vëij nia te n colp ora n rehl! Sce l suzed chël, pona iela fineda. Iló fajëis miec a fermé l auto y durmì sun ëur de streda per chëla nuet.

3) L laurant dala prëscia

N l anconta te nosc habitat, a dì l'uritá mpue dan che l scumëncia l instà, canche l frabiché y l resanamënt cuantitatif ie te si fasa plu ciauda. L’ëures ntan chëles che n l anconta ie dassëira via, do vëis sciche n dij. L laurant dala prëscia, te si furgoncino, à laurà sciche
na talpina workaholica ntan dut l di y śën ne aspietel nia l’ëura de pudëi se smaché sun canapé, se giaurì na Becks dlaceda y tò tla man l sceter de si pudëi: l telecomand. Ncuei ie la finela de cricket tla televijion y chëla ne uel nia se pierder. Purtruep l spartësc mo 38,7 chilometri de asfalt reél, dal rëni dla realtà.
“Nia plu giut”, se mpënsel, se lecurdan dl beliscimo film Fast & Furious che l à iust cialà al Cineplex, se maian l aric de popcorn ora de n pachetl grant sciche n chibl dala maroca. Ulan mpue fé do a ch’i duri ora dl film, druchel sun l gas cun si pe pesoch y se rejona ite che te n diesc menuc saral pa bën saurí a cësa!
L laurant dala prëscia à pu l patron che ti paia l penzin, perchël ti sa pu mé darì a śaré y inò azeleré, te n ritm caotich y l tla prëscia  ne n’al pu nia dlaurela de pensé che l pudëssa vester bujes te stradon o che l pudëssa uní dant, che l muessa śaré ite te n colp, pervia de vel’ lëures sun streda...Y sce l ancuntëssa n auter de si spezie? Iló smardlëssela bonamënter nia mel!
Uni menut de lidëza mo sprecheda tl camion dla firma ie n menut perdù. Y da avisé chël sal pu! L avisa pu uni di, sce l ëssa propi da suzeder zeche, pona fossa pa bën segur ch’l auter (o ch’l autra!) de gauja! Segur!

4) L ierm dal sanch

Per tuché pra chësta categuria muessen se cualifiché se cumpran n auto de caliber. Sce ëis n 1400, n Panda de segonda man o n tel Golf dl '92 (sponsorisà da lava), pudëis ve desmincé de vester n ierm dal sanch (=sanguisuga) per chcihe ne l ëssa mo nia capì). Mé bon! L ierm dal sanch à si raion naturel tla serpentines danter Pruca y Pontives. Ël ie dalonc dal ideal nostalgich di bon vedli temps, canche chëi de Gherdëina jiva mo ju a Pruca a cumpré ite a ciaval. Tëmp passà…śën n al 200 de ciavei! Y l fossa pu sciot a nia i adurvé duc. Purtruep à scich uni spezie tla natura, nce l ierm dal sanch si nemich naturel, y chël seis...VO!
Nfat tan debota che purvëis a furné per schivé de unì tlassificà coche “safariman”, la ierm dal sanch taca for su per vosc cul, cun l sbuf che trëtla ora fum ntussià da vosc auto. La lumes semea doi uedli de n ghepard y si cialé fit, che udëis te vosc spiedl, ve lecorda chël de Jack the Ripper.
Unintant prova si gran mostro a cater rodes a ve jì dant, ma ala fin ti ie ch’la diaules de raides mpo mo da rem. Canche l ie finalmënter bon de ve jì dant, mustran duta si masculinità y ve fajan maië stuep, ti cialëis via per n secunt. Udëis n tyrannosaurus cun n ego che se à auzà de 102 ponc per ch’sta gran manovra. La zifula sun ëur dla bocia ju y da si spiedl spientla na coda de bolp. Na persona cuntënta te chël mumënt… ma si legrëza dura curt. Do la terza raida ie bel l semaforo cueciun svaient, sciche n giudesc mparziel, che l zera inò ju da si nibla. 

5) Chël che va a pe

Chël che va a pe à la cuscienza a post. L ne danejea nia la natura, l ne spënd nia scioldi per l penzin y l se sënt perchel l mperadëur dla cuntreda. Chesc trasfurmea dantaldut i fulestieres te tel sortes de anrchisć, che se nfrega categoricamënter de DUTA la regules che ie sun streda y che, n teoria, valëssa nce per chëi che va a pe. Cun n flucion verscion Himalaya Experience (d’instà) o n per de schi de traviers (d’inviern) zaperleiel via y ca per la streda, cialan su tl ciel sce l vën pa bën tosc ora l bel tëmp o sce l vën tosc la nëif. Si spezialità ie l passé via la streda do la raides, scumencé a jì, pernan che n auto zessa o purvé a traversé la Tresval cin’ metri dan la risses pedoneles, che ël cunscidrea mé n opra d’ert surrealista. Chël che va a pe cëla de schivé l raion per jì a pé. Via n sureghes, ulache l ie aposta na “corsia” per chësta tipologia de persona, i anconten suvënz sun la pert resserveda ai auti. La tentazion de ti suné su la IX de Beethoven cun l clackson, fossa suënz granda (eh, ajache chësc elemënt ie leprò belau for sëurd de viers dl motor di auti), ma ala fin uelen pu nia avëi n nfart sun la cuscienza. Y pona…i turisć adurvon pu vives.  

6) I ciavalieres dl asfalt

Ntan l Medieve jivi ncantëur a ciaval. Cun si superbia, ti cialovi tl vëira senificat dla parola, da alauta ju ala jënt che i malterjova, ti ruban ora ch’i valgun reves che chic ultimi ova giavà ora de ciamp. Pona ie unic i cowboys (“chëi dala vacies”, ciancà mpue liede dal nglëisc). Na generazion de pastri che se sentiva for tl dërt de dì chiche ie l valënt y chiche ie l rie. Nia a cajo, ai trasfurmà i natives dl’America (vulgo: indians) te criminei che ti fregova sotora l bestiam per se fé n bel barbeque. I cowboys, i ciavaliers dl west se sentiva ënghe drët segures, jan a bastin, y trajan mpue al scies, se fajan na si lege y zënza respeté i autri…Al didancuei pudon usservé na metamorfosa tecnologica drët nteressanta: L ciaval ie d’acel y si dovia fej plu fum che l stuep sut dl Far West. La cater giames ie deventedes doi rodes, ma l coscio che tën bel dur la lozoles ie restà l medemo.
Zënza se cruzië de chiche l pudëssa ancunté o ti unì ncontra, se n val a sparon su per i jëufs, cun lascian che l’aria da mont ti dramà ite tl mus. Per l solit al sëura na joca de pel, che l nes e tra nianca ora canche l ie fërn; nce canche l surëdl de nosta valeda toca i 25 gradi. Sun la joca ie for na scrita che messëssa sciautrì y davia che la ie scrita te na rujeneda fulestiera, ne sa l ciavalier nstës nia cie che la uel dì. Si spezialità sun streda ie dantaldut l “jì dant tla raides” y l “fé cajin”. Furné cun l motor fossa mé mez tan bel, sce l ne fossa nia ch’la bela fuera che vën ora dala marmita sbujeda tres. I ciavaliers dl asfalt se prejënta suënz te na pitla grupa y canche un se tol dant de scumencé a druché sun l gas, pona à chësc sun duta la gang n “efet a afa”. Duc ti uel fé do y scumëncia a se mpruvisé Valentino Rossi, se lascian ite tla raides, per cialé de ti sté do al gran capo, al leader dla grupa. A chëi che ne n’à deguna gran ambizions de vëncer l Gran Premio de Frea, ti sa sambën si resiedes manco da rì. N possa mé speré (canche i esagerea cun la velozità), che sainsom dl jëuf ne sibe nia la bandiera blancia y foscia, ma na paleta cuecena a aspité sun ëi.

7) SUV

L ie plu manieres pe lascé udëi che n sen stà do la rata bën: n possa festejé l cumplì di ani dl liever te n restaurant gourmet, spënder 99 euro per na brea dessot o apusté na pizza al’aragosta, tlupan demez i tòc de aragosta…La fantasia ne n’à degun limic! N valguni se identifichea cun si auto y chel ie pu drët nscila, ajache savon che l ciar a cater rodes nes à purtà truepa sauridanzes. Ma sce la Ferrari ie unida nventeda per furné debota, la jeep per arjonjer lueges ncompres, la utiliteres per se muever plu flincs tres la ziteies plëines de trafich, pona ie l SUV mé unì nventà per mpifé y rumpì la codles da biliard ala jënt dl luech. Dantaldut da udëi d’inviern! L problem ne n’ie pu nia l auto de per sé, ma de solit chël che l avisa. Sci, l gran capitan Nemo, suprem cundutier dl SUV, manejea l volan siche sce l ëssa giatà la patent cun i ponc dla Kinder Ferrero. SUV sta sambën per SUVIER y l ie propi canche la se trata de afrunté la gran tëmples dlacedes su per Ch’l Piz, che l cumandant se rënd cont, chel se à desmincià de mëter su la ciadëines. Te n colp devëntel mogio sciche n vedl lion che ne n’abina nia plu si dentiera y l damanda bel oml aiut ai ndigens. Chisc, scassan l cë, juda a sburdlé l gran graton metalisà y ti juda al fé ruvé sann y nton inò su te si chalet. Ma mëtede a verda; ënghe d’instà ancuntrëis chëi dal SUV, che fej de viers de Ferragost n’alianza sucrëta cun l “safariman”. Y l di che vo sarëis de prëscia, pudrëis mëter pën: la lia dal SUV fajerà dl dut, acioche vosc viac da Gherdëina al ntreda tla A22, scumencerà tla piecia manieres.


Ivan Senoner

Nessun commento:

Posta un commento